Οι στατίνες είναι μία κατηγορία φαρμάκων που συνταγογραφούνται για την ελάττωση της χοληστερόλης. Κατέχουν κεντρικό ρόλο στην πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Δεκάδες μελέτες τα τελευταία 30 χρόνια έχουν αποδείξει ότι οι στατίνες ελαττώνουν τα «σκληρά» καταληκτικά σημεία (hard endpoints) όπως τον καρδιακό θάνατο, τα εμφράγματα και τα ισχαιμικά εγκεφαλικά επεισόδια. Οι κύριες στατίνες που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι η ατορβαστατίνη (Lipitor), η ροσουβαστατίνη (Crestor) η σιμβαστατίνη (Zocor), η λοβαστατίνη (Mevacor), η πιταβαστατίνη (Livalo), η πραβαστατίνη (Pravachol), και η φλουβαστατίνη (Lescol XL). Είναι πολύ αποτελεσματικές στην μείωση της χοληστερόλης διατηρώντας ταυτόχρονα ένα πολύ ασφαλές προφίλ με μικρό ποσοστό παρενεργειών.
Συχνές παρενέργειες των στατινών
ΜΥΑΛΓΙΕΣ
Μια από τις πιο συχνές παρενέργειες των στατινών είναι οι μυαλγίες (πόνοι στους μύες). Περίπου 1 στους 10 ασθενείς που λαμβάνουν στατίνη θα αναφέρουν κάποιου τύπου μυαλγία. Τα συμπτώματα που μπορεί να παρουσιάσετε είναι πόνος, κούραση ή ακόμα και αδυναμία στους μύες σας. Ο πόνος συνήθως είναι ήπιος μπορεί όμως να είναι και έντονος προκαλώντας σοβαρό περιορισμό των κινήσεων. Μερικές φορές μπορεί να επηρεάσει την απελευθέρωση ενός ενζύμου από τους μύες (CPK-κρεατοφωσφοκινάση) που εύκολα μπορεί να ανιχνευθεί με μία απλή εξέταση αίματος. Πρόσθετα, θα πρέπει να μετρηθούν τα επίπεδα βιταμίνης D και η ορμόνη διέγερσης του θυρεοειδούς καθώς ελαττωμένα επίπεδα βιταμίνης D (ειδικά στους υπερήλικες) και ο υποθυρεοειδισμός μπορεί να προκαλέσουν αδυναμία και μυαλγίες. Σπανιότατα οι στατίνες προκαλούν μια δυνητικά θανατηφόρο παρενέργεια που αποκαλείται ραβδομυόλυση. Προκαλεί έντονο μυϊκό άλγος, ηπατική, νεφρική ανεπάρκεια και θάνατο. Ο κίνδυνος είναι πολύ μικρός με καταγεγραμμένους ελάχιστους θανάτους σε εκατομμύρια ασθενών που λαμβάνουν στατίνες. Οι στατίνες όταν λαμβάνονται σε πολύ υψηλές δόσεις ή όταν χορηγούνται ταυτόχρονα και με άλλα φάρμακα (για ελάττωση τριγλυκεριδίων) έχουν θεωρητικά περισσότερη πιθανότητα να προκαλέσουν ραβδομυόλυση.
Εδώ θα θέλαμε να σας ενημερώσουνε για το φαινόμενο «nocebo» στην φαρμακολογία. Αποτελεί συνδυασμό της λέξης no και placebo. Περιγράφει μία κατάσταση στην οποία ο ασθενής έχει αρνητική άποψη για την αποτελεσματικότητα της φαρμακευτικής αγωγής που του προτείνεται και έτσι έχει την τάση να αναφέρει σε αυξημένο ποσοστό τις παρενέργειες του φαρμάκου. Ο πραγματικός κίνδυνος να εμφανίσουν κάποια παρενέργεια οι ασθενείς που λαμβάνουν στατίνη, όπως έχει αποτυπωθεί σε τυχαιοποιημένες μελέτες είναι μικρότερος του 5% συγκριτικά με ασθενείς που έλαβαν placebo (εικονικό φάρμακο χωρίς πραγματική δράση). Έχουν επίσης περιγραφεί στην φαρμακολογία και σε μελέτες τα εξής παράδοξα: α) ασθενείς σε αγωγή με placebo ανέφεραν ποσοστό από 10 μέχρι 30% εμφάνισης μυαλγιών και σταμάτησαν την θεραπεία και β) ασθενείς διαβάζοντας για τις παρενέργειες που μπορεί να εμφανιστούν με την λήψη του φαρμάκου (εν προκειμένω της στατίνης) έχουν αυξημένη πιθανότητα να περιγράψουν κάποια από αυτές.
ΗΠΑΤΙΚΗ ΒΛΑΒΗ
Η πρώτη πρόταση που συνήθως κάνουν οι ασθενείς που τους προτείνεται στατίνη είναι «ιατρέ πειράζει το συκώτι». Ισχύει άραγε; Οι στατίνες ενίοτε αυξάνουν τα ηπατικά ένζυμα που αποτελεί ένδειξη φλεγμονής του ήπατος. Εάν η αύξηση είναι ήπια μπορείτε και πρέπει να συνεχίσετε την λήψη του φαρμάκου. Σπανίως τα ένζυμα αυξάνονται σε μεγάλο βαθμό και τότε η στατίνη που προκάλεσε αυτή την αύξηση διακόπτεται και αντικαθίσταται με άλλη στατίνη. Με την έναρξη της θεραπείας μπορούν να γίνουν αιματολογικές-βιοχημικές εξετάσεις αίματος για να ελέγξουμε τα ηπατικά ένζυμα. Εάν και μετά την έναρξη της αγωγής με στατίνη αισθανθείτε ασυνήθιστη κούραση, εξάντληση, απώλεια της όρεξης, άλγος στο δεξιό υποχόνδριο, σκουρόχρωμα ούρα ή κιτρίνισμα του δέρματος ή των οφθαλμών επικοινωνήστε με τον ιατρό σας. Ειδική κατηγορία ασθενών αποτελούν αυτοί που ήδη πριν την έναρξη της θεραπείας με στατίνη έχουν αυξημένα ηπατικά ένζυμα. Η αυξημένη συχνότητα που παρατηρείται στις ανεπτυγμένες κοινωνίες λιπώδους διήθησης ήπατος και της ηπατίτιδας C μπορεί να προκαλέσουν θεραπευτικό δίλημμα στο αν θα πρέπει να χορηγήσουμε στατίνες. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι τα αυξημένα ηπατικά ένζυμα μπορεί να είναι δευτεροπαθή από συνοσηρότητες όπως δυσλιπιδαιμία, παχυσαρκία, διαβήτης και όχι απαραίτητα από την λιπώδη διήθηση του ήπατος. Υπάρχουν πολλές μελέτες που έχουν δείξει την ασφαλή χρήση των στατινών σε ασθενείς με αυξημένα ηπατικά ένζυμα και θα ήταν ιατρικώς ανήθικο να τους στερήσουμε από μια θεραπεία που ελαττώνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Πρόσθετα, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι στατίνες μπορεί και να βελτιώσουν την λειτουργικότητα του ήπατος με λιπώδη διήθηση. Αναφορικά με την ηπατίτιδα C υπάρχουν μελέτες που δεν έδειξαν να επηρεάζονται τα ηπατικά ένζυμα σε αυτήν την κατηγορία ασθενών, ειδικά αν χορηγούνται με προσεκτική ιατρική παρακολούθηση.
ΑΥΞΗΣΗ ΣΑΚΧΑΡΟΥ ή ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2
Είναι πιθανό να αυξηθούν τα επίπεδα σακχάρου του αίματος όταν λαμβάνετε στατίνες. Σε μερικές δε περιπτώσεις μπορεί μελλοντικά να εγκατασταθεί διαβήτης τύπου 2. Υπό το πρίσμα όμως μελετών και μεταναλύσεων διαπιστώσαμε ότι ναι μεν ο κίνδυνος εμφάνισης σακχάρου είναι υπαρκτός αλλά σε άτομα που ήδη είχαν προδιαβήτη ή είχαν αυξημένη πιθανότητα να παρουσιάσουν μελλοντικά διαβήτη. Η σχέση έτσι του μικρού ποσοστού που μπορεί να αυξήσουν το σάκχαρο λόγω λήψης στατινών είναι δύσκολο να ερευνηθεί. Ακόμη όμως και σε αυτούς τους ασθενείς το καθαρό κλινικό όφελος (net clinical benefit) είναι αυξημένο. Οι στατίνες ελαττώνουν την θνητότητα σε άτομα με διαβήτη. Tα οφέλη από την λήψη στατινών είναι πολύ περισσότερα από τους κινδύνους και θα πρέπει όποια απορία ή ανησυχία έχετε να την συζητήσετε με τον ιατρό σας.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΑΥΞΑΝΟΥΝ ΤΗΝ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΩΝ
Προδιαθεσικοί παράγοντες που διευκολύνουν την εμφάνιση παρενεργειών όταν λαμβάνουμε στατίνες είναι οι εξής:
- Ταυτόχρονη λήψη διαφορετικών σκευασμάτων για την ελάττωση της χοληστερόλης
- Το φύλο (συχνότερη εμφάνιση σε γυναίκες)
- Ελαττωμένο σωματικό βάρος
- Ηλικίες μεγαλύτερες των 80
- Όταν προϋπάρχει ηπατική ή νεφρική νόσος
- Κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ
- Συνυπάρχουσες παθήσεις όπως υποθυρεοειδισμός ή μυοατροφική σκλήρυνση (ALS)
ΤΡΟΦΕΣ & ΦΑΡΜΑΚΑ ΠΟΥ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΟΥΝ ΜΕ ΤΙΣ ΣΤΑΤΙΝΕΣ
Το γκρέιπφρουτ περιέχει μία ουσία που αλληλεπιδρά με το ηπατικό ένζυμο που μεταβολίζει τις στατίνες. Συζητήστε με τον ιατρό σας για το πόσο γκρέιπφρουτ μπορείτε να έχετε στην δίαιτα σας. Μερικά φάρμακα που αλληλεπιδρούν με τις στατίνες και αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης παρενεργειών είναι:
- Αμιοδαρώνη (Angoron) ένα φάρμακο που συνταγογραφείται για αρρυθμίες
- Γκεφιμπροζίλη (Lopid), διαφορετική ουσία για ελάττωση της χοληστερόλης
- Αντιικά φάρμακα έναντι του HIV που αποκαλούνται αναστολείς της πρωτεάσης (Invirase, Norvir)
- Κάποια αντιβιοτικά και αντιμυκητιασικά όπως η κλαριθρομυκίνη (klaricid) και ιτρακοναζόλη (sporanox)
- Κάποια ανοσοκατασταλτικά φάρμακα όπως η κυκλοσπορίνη.
Υπάρχουν αρκετά φάρμακα που αλληλεπιδρούν με τις στατίνες οπότε συζητήστε με τον ιατρό σας όταν σας έχει γίνει σύσταση να λάβετε κάποιο νέο.
ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να αντιμετωπίσουμε την εμφάνιση τυχόν παρενεργειών:
- Κάντε ένα διάλειμμα από την θεραπεία. Μερικές φορές είναι δύσκολο να καταλάβουμε αν οι πόνοι προέρχονται όντως από τους μύες ή απλά είναι στα πλαίσια του γήρατος. Κάνοντας λοιπόν ένα μικρό διάλειμμα θα βοηθήσει στην διαφοροδιάγνωση της αιτιολογίας του άλγους.
- Αντικαθιστούμε την στατίνη με κάποια άλλη. Είναι πιθανό, όσο και απίθανο, μία συγκεκριμένη στατίνη που λαμβάνετε να προκαλεί παρενέργειες ενώ μία άλλη όχι. Ο ιατρός σας θα αναλάβει να το διερευνήσει.
- Ελαττώστε την δοσολογία. Η δράση αυτή μπορεί να ελαττώσει κάποιες από τις παρενέργειες του φαρμάκου ενέχει, όμως τον κίνδυνο να περιορίσει την αποτελεσματικότητα και ακολούθως την ευεργετική του δράση. Εναλλακτικά μπορεί η λήψη του φαρμάκου να γίνεται κάθε 2η μέρα ειδικά σε στατίνες που έχουν παρατεταμένο χρόνο δράσης. Συζητήστε το με τον ιατρό σας.
- Μην κάνετε υπερβολές στην άσκηση. Η έντονη άσκηση, χωρίς κάποιος ειδικός να σας συμβουλεύει μπορεί να προκαλέσει κακώσεις μυών και αρθρώσεων. Φροντίστε να αλλάζετε το πρόγραμμα σας σταδιακά. Οι μυαλγίες και οι θλάσεις που μπορούν να συμβούν ενδεχομένως να προκαλέσουν προβληματισμό για το αν προέρχονται από την στατίνη.
- Ενδεχομένως να χρειαστεί άλλη κατηγορία φαρμάκου. Παρόλο που οι στατίνες αποτελούν την πιο αποτελεσματική από του στόματος θεραπεία για την ελάττωση της χοληστερόλης υπάρχουν και εναλλακτικές φαρμακευτικές θεραπείες. Μερικές φορές ο συνδυασμός φαρμάκων μπορεί να επιτύχει το ίδιο αποτέλεσμα με λιγότερες παρενέργειες.
- Συνχορήγηση με συνένζυμο Q10. Τα συμπληρώματα συνενζύμου Q10 φαίνεται ότι μπορεί να περιορίσουν την εμφάνιση των παρενεργειών. Υπάρχουν κάποιες αρχικές μελέτες αλλά χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να αποφανθούμε επιστημονικά επαρκώς αν πραγματικά βοηθά.
